Nữ nghệ nhân tâm huyết giữ lửa rối nước truyền thống

Sinh năm 1965 tại thôn Đào Thục, xã Thục Lâm, huyện Đông Anh, Hà Nội, bà Nguyễn Thị Thỏa với danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, giữ gìn nghệ thuật rối nước truyền thống của làng. Là nữ nghệ nhân ưu tú duy nhất của phường rối nước đã có lịch sử hơn 300 năm, trái tim bà luôn cháy bỏng với nghề, không ngừng nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đặc sắc của quê hương.

Tài năng ca hát đưa bà đến với nghệ thuật rối nước truyền thống

Trong một gia đình nông dân bình dị, bà Thỏa đã sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật. Với giọng hát trong trẻo, mượt mà, bà đã nhanh chóng chinh phục trái tim mọi người ngay từ lần đầu tham gia đội chèo. Tình yêu với chèo lớn dần theo từng vở diễn, trở thành nền tảng vững chắc, để sau này bà bén duyên với nghệ thuật rối nước. 

Năm 1984 là cột mốc đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời nghệ thuật của bà. Khi phường rối nước truyền thống đang được khôi phục, ông Đặng Minh Hải – bố chồng bà và cũng là Phó phường rối nước khi ấy đã nhận ra tài năng thiên bẩm của con dâu. Với đôi mắt tinh tường của một nghệ nhân, ông Hải nhiệt tình khuyến khích bà tham gia vào phường rối nước. Tuy nhiên, trước những ràng buộc của gia đình và xã hội, bà đành tạm gác lại ước mơ của mình.

Đến năm 2000, khi cuộc sống đã ổn định, bà Thỏa quyết định theo đuổi đam mê, chính thức gia nhập phường rối. Bắt đầu công việc của mình, bà nhanh chóng hòa nhập với không khí làm việc mới. Với vốn liếng từ những năm tháng ca hát chèo, việc chuyển sang hát trong phường rối đối với bà thật sự không quá khó khăn. Bà chia sẻ: “Trước đây, ở đội chèo, tôi đã quen với những làn điệu khó, nên khi tham gia vị trí đàn hát ở phường rối, với các làn điệu nhẹ nhàng hơn, tôi hòa nhịp với mọi người nhanh lắm.”

Không cam chịu với việc chỉ hát trên bờ, bà luôn tìm kiếm cơ hội để được thử thách bản thân ở vị trí điều khiển rối dưới nước – vị trí mà xưa nay vốn chỉ dành cho nam. 

Nữ nghệ nhân tiên phong của phường được “xuống nước”

Truyền thống lâu đời của làng Đào Thục quy định chỉ có nam giới mới được tham gia vào nghệ thuật rối nước. Tuy nhiên, với lòng đam mê mãnh liệt, bà Thỏa đã quyết tâm phá bỏ quan niệm cũ, xin phép được tham gia trực tiếp vào phần biểu diễn. Sau nhiều năm gắn bó với phường rối, nắm vững các vở diễn và thành thạo vai trò đàn hát trên bờ, bà Thỏa đã được trưởng phường Nguyễn Văn Nghị đồng ý. Năm 2005, một cột mốc lịch sử đã được lập nên khi bà Thỏa trở thành người phụ nữ đầu tiên của làng được điều khiển rối nước, mở đường cho nhiều chị em khác theo đuổi nghề truyền thống.

Nghề múa rối nước đòi hỏi sức khỏe và sự bền bỉ, đặc biệt vào mùa đông, cái lạnh buốt giá của mùa đông khiến công việc điều khiển rối trở nên vất vả hơn bao giờ hết và đó cũng là lý do mà công việc này thường dành cho nam giới. Tuy nhiên, bà Thỏa chia sẻ: “Dù mùa đông lạnh giá đến đâu, khi đã hòa mình vào vở diễn, tôi quên hết mọi vất vả”. 

Nữ NSƯT khẳng định: “Đam mê chính là ngọn lửa thắp sáng con đường nghệ thuật của tôi. Không có đam mê, sẽ không có động lực để tôi gắn bó với nghề này lâu dài. Đam mê thôi thúc tôi không ngừng học hỏi và rèn luyện để hoàn thiện bản thân. Tiền bạc không phải là tất cả, đam mê mới là yếu tố quyết định sự thành công trong nghệ thuật.

Cống hiến hết mình cho nghệ thuật rối nước

Từ những ngày vinh quang được biểu diễn tại các nước như Hà Lan, Thái Lan, Trung Quốc cho đến khi sự quan tâm giảm sút vào năm 2016, chứng kiến nghề truyền thống dần bị lãng quên, nữ NSƯT vẫn luôn tâm niệm rằng mình phải làm tất cả để bảo tồn di sản quý báu của dân tộc. Bà khẳng định: “Với bà, việc gìn giữ nghệ thuật rối nước là một trách nhiệm thiêng liêng.”

Dù bận rộn với công việc đồng áng, nhưng  bà Thỏa vẫn không ngừng nỗ lực, kêu gọi mọi người cùng chung tay bảo tồn di sản văn hóa quý báu này, truyền lửa đam mê cho thế hệ trẻ, tiếp nối truyền thống của cha ông.

“Ngày ngày, tôi miệt mài với việc tập luyện, biểu diễn và chăm sóc những con rối thân yêu, không ngừng sáng tạo và đổi mới để đưa nghệ thuật rối nước đến gần hơn với công chúng hiện đại, trở thành đại sứ văn hóa, giới thiệu nghệ thuật rối nước đến bạn bè quốc tế, đồng thời truyền dạy kinh nghiệm và đam mê cho thế hệ trẻ, góp phần bảo tồn và phát triển nghệ thuật rối nước”, bà Thỏa chia sẻ.

Năm 2019 là một cột mốc đáng nhớ khi bà Thỏa vinh dự được Nhà nước ghi nhận nhờ những đóng góp to lớn trong việc gìn giữ và phát triển nghệ thuật rối nước truyền thống. Tiếp nối thành công đó, năm 2020, bà tiếp tục được ngành Văn hóa ghi nhận.

Trưởng phường rối nước Đào Thục, ông Đặng Minh Hưng khẳng định: “Bà Nguyễn Thị Thỏa chính là linh hồn của phường rối. Bà không chỉ là một nghệ nhân tài ba mà còn là người thầy, người truyền lửa cho thế hệ trẻ. Để phát triển nghệ thuật rối nước bền vững, chúng tôi không chỉ tập trung đào tạo mà còn cần có sự đầu tư về cơ sở vật chất, chế độ đãi ngộ và công tác truyền thông để giới thiệu rộng rãi loại hình nghệ thuật độc đáo này đến công chúng”.

Múa rối nước, một tuyệt tác nghệ thuật độc đáo của Việt Nam, với sân khấu là mặt nước và hình tượng chú Tễu hài hước, đã phản ánh sinh động cuộc sống và văn hóa của người dân vùng đồng bằng sông Hồng. Mỗi vở diễn như một trang sử sống, ghi lại những nét đẹp truyền thống của dân tộc. Tọa lạc tại thôn Đào Thục, cách Hà Nội không xa, làng nghề rối nước đã có lịch sử hơn 500 năm. Theo lời kể của nghệ nhân Nguyễn Thị Thỏa, nghề rối nước ở đây được truyền dạy từ đời này sang đời khác, bắt nguồn từ thời Hậu Lê.

Để đáp ứng nhu cầu của thị trường và mang đến hơi thở mới cho nghệ thuật truyền thống, các nghệ nhân Đào Thục không chỉ gìn giữ những giá trị cổ truyền mà còn không ngừng sáng tạo, cho ra đời nhiều tác phẩm mới như “Rước ảnh Bác Hồ”, “Truyền thuyết Cổ Loa thành”.

Để tạo nên một màn trình diễn rối nước hoàn chỉnh, các nghệ nhân phải phối hợp nhuần nhuyễn để kể lại 12 câu chuyện khác nhau. Một số tiết mục còn quy tụ đến 20 nghệ sĩ tạo nên một sân khấu ấn tượng. Ngày 12/3/2023 là một dấu mốc quan trọng khi nghệ thuật múa rối nước Đào Thục chính thức được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.