Di tích Ly Cung. Ảnh: L.H
Cung Bảo Thanh hay còn gọi là Ly Cung ở Thanh Hóa là một di tích lịch sử có niên đại hơn 600 năm, được xây dựng dưới thời nhà Hồ nhằm phục vụ mục đích chính trị của Hồ Quý Ly trong việc ép vua Thuận Tông dời kinh đô từ Thăng Long về Đại Lại.
Vào những năm cuối thế kỷ 14, xã hội Việt Nam dưới sự cai trị của nhà Trần đối diện với tình trạng suy thoái nghiêm trọng về cả kinh tế lẫn chính trị. Trong khi ngai vàng vẫn thuộc về các vua Thuận Tông và Thiếu Đế, quyền lực thực sự lại rơi vào tay tể tướng Lê Quý Ly (tức Hồ Quý Ly). Chính sự suy yếu của nhà Trần đã tạo điều kiện cho Hồ Quý Ly, một nhân vật xuất sắc nhưng cũng đầy tham vọng, nắm quyền kiểm soát và sau đó lên ngôi hoàng đế năm 1400, khi ông đổi họ thành Hồ.
Sau khi nắm quyền binh và quyết định các vấn đề chính trị của Đại Việt, Hồ Quý Ly mưu đồ cướp ngôi và lập nên triều đại mới. Để đối phó với tầng lớp quý tộc nhà Trần và các thế lực chống đối, Hồ Quý Ly tiến hành các biện pháp đàn áp và chia rẽ mạnh mẽ. Một trong những động thái quan trọng của ông là ép vua Trần Thuận Tông dời kinh đô từ Thăng Long về vùng đất Đại Lại, thuộc xã Hà Đông, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa – quê hương của chính ông.
Cung Bảo Thanh được xây dựng theo lối kiến trúc hoàng cung truyền thống, nhưng cũng có những điểm khác biệt, thể hiện rõ tham vọng của Hồ Quý Ly trong việc khẳng định quyền lực tuyệt đối. Các công trình trong cung điện được xây dựng kiên cố, vững chắc, với các tường thành bao quanh và nhiều công trình phụ trợ phục vụ cho các nghi lễ triều đình và đời sống của hoàng gia.
Một trong những điểm đặc biệt của cung Bảo Thanh là việc sử dụng đá và gạch nung trong xây dựng, điều này không chỉ thể hiện sự tiến bộ trong kỹ thuật xây dựng của thời kỳ đó mà còn phản ánh sự ổn định và kiên cố mà Hồ Quý Ly muốn thiết lập. Cung Bảo Thanh được xây dựng với diện tích rộng lớn, gồm nhiều công trình khác nhau, bao gồm cả các khu vực dành cho vua chúa và các quan lại triều đình, các khu vực thờ cúng, cũng như các khu vực phục vụ sinh hoạt hàng ngày của hoàng gia.
Trải qua nhiều cuộc chiến tranh và thiên tai, công trình cung Bảo Thanh đã bị tàn phá hoàn toàn và hiện chỉ còn là phế tích nằm trên một khu đất hoang vu rộng khoảng hai ha dưới chân núi Kim Âu, xã Hà Đông, huyện Hà Trung.
Từ năm 1979 đến nay, di tích Ly Cung đã được Viện Khảo cổ học tiến hành khai quật tổng cộng 5 lần. Các đợt khai quật đã phác thảo lại quy mô của cung điện thuở xưa, với những kiến trúc mang đậm dấu ấn của thời kỳ Trần – Hồ. Các công trình phụ như tam quan, giếng ngọc và thành ngoài cũng đã được phát hiện cùng với nền điện chính.
Ngoài ra, các nhà khảo cổ còn xác định được các công trình sinh hoạt trong cung như bến tắm, suối ngự, lầu đấu kê và đình vọng nguyệt. Hiện tại, khu di tích vẫn còn rải rác các mảnh vỡ phế tích như gạch ngói, đá tảng và đồ gốm sứ, những dấu tích của kiến trúc xưa đã bị tàn lụi và vùi lấp theo thời gian. Sau các đợt khai quật, các hố đã được lấp lại để bảo vệ di vật nền móng bên dưới.
Theo PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, từ kết quả các đợt khai quật có thể khẳng định rằng Ly Cung là nơi có sự kết hợp giữa hai loại hình di tích: Cung điện và chùa. Hệ thống di tích và di vật tại đây có giá trị to lớn trong việc tìm hiểu lịch sử văn hóa và văn minh thời Trần.
Dù trải qua hơn 600 năm, dấu tích của cung điện vẫn còn hiện diện và là một trong những di sản quý giá của lịch sử phong kiến Việt Nam. Các nhà khảo cổ học và sử gia hiện nay vẫn nghiên cứu và khai quật những phần còn lại của cung Bảo Thanh để hiểu rõ hơn về kiến trúc, văn hóa và chính trị của thời kỳ nhà Hồ. Những thông tin thu thập được từ các nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ lịch sử mà còn giúp bảo tồn các giá trị văn hóa, lịch sử cho các thế hệ mai sau.
