Các cán bộ khảo cổ đang trao đổi về những hiện vật được phát hiện trong quá trình khai quật. Ảnh: Báo Nhân Dân
Hai con thuyền cổ nằm sâu dưới lòng đất suốt hàng thế kỷ vừa được phát lộ tại khu phố Công Hà (Bắc Ninh), hé lộ những dấu ấn đặc biệt về kỹ thuật đóng thuyền và lịch sử hàng hải Việt Nam. Đây là phát hiện độc nhất vô nhị, lần đầu tiên ghi nhận mô hình thuyền song thân trong khảo cổ học nước nhà.
Sáng 26/3, tại hố khai quật ở Bắc Ninh, hai con thuyền cổ dần lộ diện, gần như vẹn nguyên sau hàng thế kỷ chìm sâu trong lòng đất. Những lớp trầm tích vừa được bóc tách cũng đồng thời hé mở bức tranh quá khứ của dòng sông Dâu, nơi từng chứng kiến bao cuộc hành trình trên bến nước Kinh Bắc. Đoàn khảo cổ thận trọng làm sạch, nghiên cứu cấu trúc bên trong, đồng thời áp dụng các biện pháp giữ ẩm nhằm bảo vệ từng thớ gỗ và hạn chế hư hại.
Tiến sĩ Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học (Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), Trưởng đoàn khai quật cho biết: Hai con thuyền này sở hữu kết cấu độc đáo hiếm thấy với quy mô lớn, đặc biệt là liên kết song thân kiên cố bằng một thanh gỗ nguyên khối dài hơn 6 mét ở mũi – chi tiết chưa từng xuất hiện trong khảo cổ học Việt Nam. Không chỉ là tàn tích của một thời xa xưa, phát hiện này còn mang ý nghĩa sâu sắc, gợi nhắc về một thời kỳ sầm uất trên con sông Dâu cổ – nhánh Thiên Đức xưa, nơi từng ôm trọn thành Luy Lâu vang bóng một thời.
Tại hội thảo đầu bờ do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh phối hợp với Viện Khảo cổ học tổ chức cùng ngày, các nhà khoa học đã đưa ra những đánh giá bước đầu, đồng thời đề xuất phương án bảo tồn và phát huy giá trị của di tích quý hiếm này.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, nhận định: Hai con thuyền được phát lộ có cấu trúc khác lạ, độc đáo, lần đầu được ghi nhận trong lịch sử khảo cổ học Việt Nam về thuyền hai đáy. Các hiện vật trên thuyền như núm hình trái đào có kỹ thuật tinh tế như thời Lý.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Minh Trí, chuyên gia Phòng Khảo cổ học dưới nước (Viện Khảo cổ học), chia sẻ thêm: Đây là loại hình thuyền điển hình mang tính quốc tế khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Với đinh bằng gỗ, kết nối ván bằng móc và thanh gỗ bằng nhau…, chiếc thuyền song thân hai đáy có niên đại khoảng thế kỷ XI-XIV, tôi nghiêng về thời nhà Lý và là thuyền của Việt Nam.
Phát hiện này được giới chuyên môn đánh giá là bước tiến quan trọng trong nghiên cứu lịch sử hàng hải và kỹ thuật đóng thuyền cổ, mở ra nhiều hướng tiếp cận mới cho ngành khảo cổ học Việt Nam.
Dù hai con thuyền cổ đã lộ diện, các chuyên gia vẫn chưa thể xác định chính xác niên đại của chúng. Việc xác định tuổi thuyền cần chờ kết quả phân tích Carbon-14 cùng các nghiên cứu khoa học tổng thể để đảm bảo độ chính xác và khách quan.
Tại hội thảo, các chuyên gia từ Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Trung tâm Khảo cổ học dưới nước, Viện Khảo cổ học… nhất trí lựa chọn phương án bảo tồn tại chỗ. Hai hướng bảo tồn được đề xuất gồm: lấp lại khu vực khai quật để bảo vệ nguyên trạng dưới lòng đất hoặc xây dựng hệ thống bể ngâm nước nhằm gìn giữ hiện vật lâu dài.
Bày tỏ lo ngại trước nguy cơ hư hại do điều kiện ngoài trời, Tiến sĩ Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, nhấn mạnh: Vấn đề cấp thiết hiện nay là bảo tồn hiện vật quý giá này bằng cách lấp đất giữ nguyên tại chỗ.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến đề xuất mở rộng phạm vi khai quật nhằm nghiên cứu sâu hơn, so sánh và số hóa dữ liệu một cách toàn diện. Việc dựng mô hình 3D hai con thuyền sẽ không chỉ hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu mà còn phục vụ nhu cầu tham quan, học tập. Đồng thời, phát hiện quan trọng này cần sớm được công bố ra quốc tế để tranh thủ sự hỗ trợ chuyên môn và kỹ thuật từ các tổ chức nghiên cứu hàng đầu.
Tiếp thu ý kiến từ hội thảo, Tiến sĩ Nguyễn Văn Đáp, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, khẳng định, tỉnh sẽ phối hợp chặt chẽ với các nhà khoa học để tiếp tục nghiên cứu cấu trúc thuyền, đồng thời đánh giá giá trị di sản nhằm đề xuất phương án bảo tồn hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế.
