Bảo tồn và phát huy âm nhạc dân tộc Việt Nam trong thời đại hội nhập

Âm nhạc truyền thống Việt Nam đang ngày càng chứng tỏ vai trò không chỉ là di sản quý báu mà còn là cầu nối cộng đồng, phương tiện thúc đẩy giao lưu văn hóa giữa các dân tộc trong nước và bạn bè quốc tế. Với kho tàng phong phú và đa dạng của 54 dân tộc anh em, âm nhạc dân tộc Việt Nam đang từng bước được bảo tồn, lan tỏa và phát huy qua nhiều hình thức sáng tạo và hợp tác liên vùng, liên quốc gia.

Việt Nam sở hữu một kho tàng âm nhạc truyền thống phong phú, phản ánh đặc trưng văn hóa của từng cộng đồng dân tộc. Từ những làn điệu Then, Mo, hát giao duyên của người Tày, Dao, Thái đến các hình thức diễn xướng như hát Xoan, Ca trù, Đờn ca tài tử Nam Bộ hay không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên. Tất cả đã góp phần tạo nên một bản sắc âm nhạc độc đáo, đa chiều.

Trong những năm qua, nhiều loại hình âm nhạc dân gian đã được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, là minh chứng cho giá trị vượt thời gian và sức sống của âm nhạc truyền thống Việt Nam trong dòng chảy văn hóa thế giới.

Sự kết hợp giữa âm nhạc truyền thống và phong cách hiện đại đang mở ra một hướng đi mới để âm nhạc dân tộc tiếp cận rộng rãi hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Điển hình như MV “Bắc Bling” của ca sĩ Hòa Minzy – sản phẩm được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhắc đến tại Hội nghị đối thoại với thanh niên Việt Nam năm 2025 đã mang âm hưởng dân gian Việt Nam vươn ra thế giới qua hình thức âm nhạc đương đại.

Một trường hợp khác là rapper Double2T – nghệ sĩ nổi bật với các ca khúc như “À lôi”, “Người miền núi chất”, “Hạt gạo Việt Nam” đã thành công khi đưa hình ảnh, âm thanh của miền núi Tây Bắc vào các bản hit được yêu thích. Bằng cách kết hợp giữa văn hóa dân tộc thiểu số và ngôn ngữ âm nhạc hiện đại, những nghệ sĩ như Double2T đang góp phần làm mới âm nhạc truyền thống mà không làm mất đi bản sắc.

Những năm gần đây, việc hình thành các đoàn nghệ thuật dân tộc, câu lạc bộ âm nhạc truyền thống tại nhiều tỉnh, thành đã góp phần bảo tồn và quảng bá hiệu quả các giá trị âm nhạc dân tộc. Qua các lễ hội văn hóa, chương trình giao lưu nghệ thuật hay sự kiện sân khấu hóa các nghi lễ truyền thống, âm nhạc dân gian được giới thiệu rộng rãi tới cộng đồng trong và ngoài nước.

Tháng 4 vừa qua, khán giả tại Hà Nội đã có dịp trải nghiệm chương trình ca kịch “Khát vọng Đam Săn” và biểu diễn nghệ thuật dân gian “Tiếng gọi cao nguyên” do Đoàn Ca múa dân tộc Đắk Lắk thực hiện. Đây là một phần của chương trình hợp tác văn hóa giữa TP Hà Nội và tỉnh Đắk Lắk nhằm quảng bá nghệ thuật Tây Nguyên đến với công chúng thủ đô.

Không dừng lại trong nước, âm nhạc dân tộc Việt Nam còn hiện diện tại nhiều sân khấu quốc tế. Mới đây, tại thành phố Nantes (Pháp), khán giả đã được thưởng thức một đêm nhạc truyền thống đặc sắc do Trung tâm Văn hóa Việt Nam tại Pháp phối hợp cùng Hiệp hội Art Space tổ chức trong khuôn khổ sự kiện văn hóa Places aux Mondes. Những nhạc cụ dân tộc, giai điệu quê hương đã chạm đến trái tim người nghe quốc tế, mở rộng cầu nối văn hóa giữa Việt Nam và thế giới.

Theo ông Trần Hoàng – Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, âm nhạc không chỉ mang tính nghệ thuật mà còn đóng vai trò là cầu nối xã hội, góp phần làm giàu đời sống tinh thần và tạo động lực phát triển kinh tế qua các sự kiện quy mô như lễ hội, chương trình biểu diễn, du lịch văn hóa.

Để bảo tồn và phát huy hiệu quả âm nhạc dân tộc, ngoài các chính sách hỗ trợ, rất cần có sự liên kết bền vững giữa các địa phương và sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là nghệ nhân, người trẻ yêu văn hóa truyền thống. Nghị quyết số 33-NQ/TW cũng đã nhấn mạnh việc phát triển công nghiệp văn hóa và xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh. Trong đó, âm nhạc dân tộc là một thành tố quan trọng.