Đình Đại Phùng: Chứng tích lịch sử, nghệ thuật kiến trúc độc đáo xứ Đoài

Đình Đại Phùng, xã Đan Phượng, huyện Đan Phượng, Hà Nội là một công trình kiến trúc cổ kính với vẻ đẹp độc đáo. Ngôi đình là biểu tượng văn hóa quan trọng, cũng là điểm đến hấp dẫn cho du khách muốn chiêm ngưỡng kiến trúc cổ Việt Nam.

Đình Đại Phùng như một viên ngọc quý giữa lòng Hà Nội. Ngôi đình được xây dựng vào nửa cuối thế kỷ XVII, là nơi thờ Đức Thánh Tích Lịch Hỏa Quang Thượng đẳng thần và Tướng quân Vũ Hùng. Đình không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, thu hút sự quan tâm của đông đảo du khách.

Đình Đại Phùng được xây dựng theo mô hình chữ nhất, với một toà nhà lớn có nền hình chữ nhật, chiều dài khoảng 21m và chiều rộng 11,37m. Cấu trúc của đình gồm 3 gian, 2 chái, 2 dĩ và 6 hàng chân cột. Gian giữa có diện tích lớn nhất. Những thông số này được coi là phù hợp với các ngôi đình xứ Đoài nổi tiếng trong cùng thời kỳ. Ngay cạnh Đại Đình là một toà tiền tế, nơi tổ chức các nghi lễ tế và sinh hoạt của làng, thỉnh thoảng toà tiền tế còn đảm nhận một số công việc thay cho Đại Đình.

Bên phải tòa nhà có dòng chữ “Cảnh Hưng thập ngũ niên, mạnh hạ cốc nhật tu tạo đại cát” (tức là năm Cảnh Hưng thứ 15 – năm 1574), ghi lại thời gian xây dựng. Tuy nhiên, dòng chữ này được nhận định là không đáng tin cậy. Thông thường, các di tích có niên đại Cảnh Hưng thường sử dụng nghệ thuật khắc chìm hoặc nổi, trong khi nơi đây lại dùng mực đen để viết. 

Đình Đại Phùng thuộc hệ thống đình xứ Đoài nổi tiếng, mặc dù không quá lớn hay đồ sộ nhưng lại có những mảng chạm khắc dân gian đặc sắc từ thế kỷ 17. Những tác phẩm chạm khắc này hòa nhập vào kiến trúc và trở thành một bảo tàng sống động, thể hiện những khía cạnh phong phú của đời sống con người. Chúng không chỉ phản ánh tư tưởng, tín ngưỡng của dân gian mà còn mang đến hình ảnh về tự nhiên, kinh tế, xã hội, văn hóa, cũng như đời sống thanh bình của người dân xưa. Từ những đề tài nghiêm túc theo lối truyền thống đến những nội dung vui tươi, trào lộng đầy sắc màu.

“Nói trạng” hay “Nói khoác” không chỉ là một nét văn hóa dân gian mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân Đại Phùng. Nó mang đến những niềm vui, sự lạc quan và gắn kết cộng đồng. Chính tinh thần này đã được các nghệ nhân tài hoa thể hiện một cách tinh tế qua những mảng chạm khắc trào lộng trong đình Đại Phùng.

Đình Đại Phùng nổi bật với từng thiết kế chạm khắc đậm nét nghệ thuật truyền thống. Các chi tiết trang trí được chăm chút tỉ mỉ, từ đầu dư, cốn, kẻ, cửa võng cho đến bộ vì nóc, tạo nên một vẻ đẹp hoàn hảo. Những mảng chạm khắc tinh tế này là sự thể hiện rõ nét của những ý tưởng nghệ thuật quý giá trong thời kỳ ấy. Các tác phẩm điêu khắc khai thác sâu vào các chủ đề văn hóa dân gian, tín ngưỡng và những ước vọng của nhân dân về một cuộc sống an lành, đầy đủ.

Những bức chạm khắc tại đình như những thước phim quay chậm, tái hiện lại một cách chân thực và sinh động cuộc sống của người dân xưa. Chúng không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là những câu chuyện lịch sử, văn hóa, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ và những giá trị truyền thống tốt đẹp.

“Đám rước về làng” là một bức tranh sống động, tái hiện nhiều hình ảnh đặc sắc của đời sống truyền thống, từ cảnh ca công trong những làn điệu ca trù, hội làng nhộn nhịp với những trò chơi như đấu vật, đá cầu đến các hoạt động tình cảm như trai gái tình tự, tiên tắm đầm sen, uống rượu, đánh cờ. Họa tiết chạm khắc  đa dạng, từ những loài vật thiêng liêng như rồng, phượng, ngựa, voi đến các con vật thân thuộc như mèo, thạch sùng, chim, cá. Tất cả đều được thể hiện sinh động, phản ánh sự sáng tạo tài tình của người nghệ nhân.

Những tác phẩm điêu khắc không chỉ tái hiện sinh động cuộc sống làng quê bình dị, ấm cúng mà còn mang đến một không gian văn hóa đầy cảm xúc. Chính vẻ đẹp mộc mạc nhưng tinh tế ấy đã thu hút du khách gần xa và những nghệ nhân đam mê nghệ thuật dân gian.

Không gian sinh hoạt tại đình Đại Phùng tái hiện một cách chân thực và sinh động cuộc sống đầm ấm, gần gũi và vui vẻ của làng quê Việt Nam. Những hình ảnh quen thuộc về các hoạt động thường ngày, về những mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người được thể hiện một cách tinh tế và đầy cảm xúc.

Năm 1991, đình vinh dự được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đến năm 2010, để ghi nhận những giá trị to lớn của ngôi đình, nhà nước đã đầu tư trùng tu và gắn biển “Công trình kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội”.