Lễ hội Tung Còn ở Hà Giang: Nét đẹp văn hóa truyền thống

Lễ hội Tung còn là một phong tục tập quán tốt đẹp được đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái, Giáy… ở miền núi tỉnh Hà Giang tổ chức từ xa xưa. Các cụ cao niên trong vùng cũng không biết chính xác lễ hội này có từ khi nào, chỉ biết rằng nó đã tồn tại từ rất lâu đời. Lễ hội Tung còn hay còn gọi là Lễ hội Xuống đồng, thường được tổ chức làm hai phần: phần lễ và phần hội.

Trước đây, việc tổ chức lễ hội do các chức sắc trong thôn chỉ đạo. Vào thời đó, một thôn thường có diện tích rộng lớn hơn nhiều so với bây giờ, nhưng số hộ dân lại ít ỏi, chưa đến 100 hộ. Ngày nay, quy mô tổ chức lễ hội đã được mở rộng hơn, có nơi tổ chức trên phạm vi toàn xã. Tuy nhiên, cách thức tổ chức cũng đã có nhiều thay đổi so với ngày xưa, một số nghi thức đã được giản lược đi để phù hợp với điều kiện kinh tế và xã hội hiện tại.

Ngày xưa cứ vào đầu tháng Chạp hàng năm, lãnh đạo các thôn thường tổ chức tổng kết năm, bàn phương hướng, nhiệm vụ năm mới và thống nhất tổ chức chu đáo Lễ hội Tung còn vui Xuân cho bà con.

Sau ngày 23 tháng Chạp, Ban lãnh đạo thôn sẽ họp cùng đại diện chi bộ, các tổ chức đoàn thể và lực lượng dân quân, y tế để thành lập Ban tổ chức lễ hội. Họ sẽ lên kế hoạch cho các môn thi đấu, chuẩn bị vật liệu và quy định mức thưởng cho từng môn. Phần thưởng cho trò “tung còn” thường là chăn chiên đỏ, chậu nhôm và khăn mặt, trong khi các trò chơi dân gian khác sẽ có phần thưởng bằng tiền mặt và kinh phí hỗ trợ.

Đoàn Thanh niên sẽ chịu trách nhiệm chuẩn bị sân bãi, thường là mượn bãi ruộng một vụ của hộ gia đình ở khu trung tâm. Họ sẽ dựng cột còn bằng cây mai, làm hai sào dài có ngoàm chống và vòng nguyệt (tượng trưng cho linh vật con gái). Cột còn phải đạt chuẩn về chiều cao, đường kính vòng nguyệt, được trang trí giấy màu đẹp mắt và đảm bảo không bị bong tróc khi trời mưa. Các mối buộc phải được quay xuống dưới để quả còn không bị mắc kẹt. Ngoài ra, họ còn phải làm giàn đặt mâm cúng, rải lá cọ để đặt mâm liên hoan và cử các đội tham gia các trò chơi như đánh sảng, kéo co, cà kheo, bắn nỏ… với trọng tài phụ trách từng môn.

Phụ nữ sẽ chuẩn bị quả còn (tượng trưng cho linh vật con trai) bằng cách nhồi cát mịn vào vải chắc chắn, khâu kín không bị bung. Dây còn phải chắc chắn, không bị đứt, dài bằng nửa sải tay người lớn, có gắn tua xanh đỏ và thêu tên người làm. Khi tham gia lễ hội, mọi người phải mặc trang phục dân tộc.

Các thôn xóm được phân công chuẩn bị một mâm lễ cúng tại nơi tung còn, bao gồm gà luộc, bánh chưng gù, các loại bánh tự làm, rượu, chè, đèn, vàng hương, cành đào và các loại quả tự sản xuất. Bên cạnh mâm cúng còn có thóc, ngô, hạt bông vải và mấy quả còn.

Các thôn xóm khác sẽ phân công mỗi nhóm 6 hộ chuẩn bị một mâm cơm liên hoan nhẹ gồm rượu, bánh và thức ăn đã chín. Lực lượng dân quân sẽ đảm bảo trật tự an ninh. Ban tổ chức sẽ thông báo ngày, giờ, địa điểm tổ chức lễ hội đến người dân, điều hành chung và mời thầy cúng làm phần lễ.

Lễ hội Tung còn bắt đầu vào lúc 9 giờ sáng. Người chỉ đạo sẽ đứng trên cao để điều hành và thông báo về chương trình, các môn thi đấu và giải thưởng.

Một người liên lạc sẽ theo dõi diễn biến của từng phần việc và báo cáo cho người chỉ đạo để đưa ra các chỉ đạo kịp thời.

Sau khi các mâm cúng và liên hoan đã được chuẩn bị, thầy cúng sẽ thực hiện các nghi lễ cúng rừng và cúng tại nơi tung còn. Lời cầu mong là một năm mới an lành, mưa thuận gió hòa và mùa màng bội thu. Mọi người sau đó sẽ cùng nhau liên hoan nhẹ.

Cột còn sẽ được dựng lên với sự tham gia của đông đảo người dân. Thanh niên hai bên sẽ tham gia thi đấu tung còn theo hiệu lệnh. Khán giả có thể hát các bài ca ngợi quê hương, đất nước hoặc nghe radio trong thời gian thi đấu.

Khi có người tung trúng vòng nguyệt, tên và địa chỉ của người đó sẽ được thông báo. Sau lần tung trúng đầu tiên, phụ nữ sẽ mang thêm còn ra để mọi người tiếp tục thi đấu.

Sau những trận thi tài hấp dẫn và đầy kịch tính, Lễ hội Tung còn đã tìm ra những chủ nhân xứng đáng cho các giải thưởng. Ban tổ chức đã trao tặng những phần quà ý nghĩa, đồng thời gửi lời cảm ơn chân thành đến những người đã góp sức tạo nên thành công của lễ hội.

Không khí vui tươi vẫn còn lan tỏa khắp không gian khi mọi người cùng nhau chúc mừng năm mới. Sau đó, công việc dọn dẹp sân bãi được tiến hành nhanh chóng và gọn gàng.

Những quả còn hỏng sẽ được trả về với rừng xanh, nhưng những chiếc sảng còn tốt sẽ được giữ lại để tiếp tục cuộc hành trình của lễ hội vào năm tới.

Lễ hội Tung còn kết thúc cũng là lúc mùa xuân tạm biệt, nhưng những dư âm tốt đẹp của nó sẽ còn mãi trong lòng mỗi người dân Hà Giang. Họ lại cùng nhau bước vào một năm mới với những dự định và hoài bão mới.