Văn hóa hầu đồng – Một di sản cần giữ nguyên giá trị

Lên đồng hay còn gọi là hầu đồng – một phần quan trọng trong Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt,  một nghi thức tâm linh quan trọng trong mỗi khóa lễ ở các đền phủ đã tồn tại và phát triển qua hàng ngàn năm. Văn hóa hầu đồng không chỉ đơn thuần là một nghi lễ mà còn là một biểu hiện sinh động của văn hóa, nghệ thuật và tín ngưỡng của người Việt. Năm 2016 UNESCO đã công nhận tín ngưỡng Thờ Mẫu của người Việt là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Tín ngưỡng thờ Mẫu là hình thức tín ngưỡng dân gian nhằm tôn thờ các vị thần linh nữ, đại diện cho thiên nhiên, vũ trụ và sự sinh sôi nảy nở. Hệ thống tín ngưỡng bao gồm Tam phủ và Tứ phủ, mỗi một phủ gắn với một không gian tự nhiên và các vị thánh cai quản. Bên cạnh giá trị tâm linh, hầu đồng còn được cho là biểu hiện của nghệ thuật dân gian độc đáo, kết hợp giữa âm nhạc, vũ đạo, trang phục và tín ngưỡng truyền thống. Trong bối cảnh hiện đại hóa hiện nay, việc bảo vệ và phát huy tốt giá trị cốt lõi của hầu đồng là một nhiệm vụ cần thiết để gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, người chủ thực hiện nghi lễ chính là đồng nhân, người trực tiếp “lên đồng” trong vấn hầu. Trong đó, mỗi một giá hầu người thực hiện giá hầu sẽ đại diện cho một vị thánh, hay còn gọi là ứng bóng. Qua nghi lễ nhằm thể hiện lòng thành kính của người dâng lễ, cầu mong được các vị thánh bảo trợ và ban tài phát lộc. Ngoài ban phát sự may mắn cho các tín chủ dự lễ, đồng nhân còn là một chủ thể nhằm gìn giữ và phổ biến nét văn hóa dân gian quý giá, câu chuyện lịch sử của dân tộc, nét đặc sắc của âm nhạc truyền thống, nghệ thuật múa, trang phục và tín ngưỡng lâu đời của người Việt.

Bên cạnh những chủ thể đã và đang gìn giữ di sản này, thì tín ngưỡng thờ Mẫu lại đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong bối cảnh hiện đại. Sự biến đổi trong nghi lễ thực hành và thiếu hiểu biết của nhiều cá nhân khi thương mại hóa “vô tội vạ” làm giảm đi giá trị thiêng liêng của tín ngưỡng.

Trước sự biến đổi trên, câu chuyện đặt ra cho các nhà quản lý, cá nhân, chủ thể gìn giữ và phát huy giá trị hầu đồng phải thực hiện khẩn trương các nội dung sau:

   Thứ nhất, là về giáo dục ý thức, tư tưởng và nhận thức: phải tuyên truyền về ý nghĩa và giá trị của hầu đồng trong cộng đồng, nhất là thế hệ trẻ, để họ hiểu, tự hào về di sản văn hóa của dân tộc, sau đó họ mới thông tin, truyền bà đúng bản chất, giá trị của di sản.

   Thứ hai, là cần bảo tồn nghệ thuật đúng cách: việc mở các trung tâm, các lớp học chuẩn về hát văn, lên khăn áo, bày lễ… là rất quan trọng, điều đó giúp đảm bảo các nghi thức thực hành tín ngưỡng được thực hiện đúng cách nhất.

   Thứ ba, vấn đề thương mại hóa đan tràn lan vào tín ngưỡng, chúng ta cần có biện pháp ngăn chặn tình trạng lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, góp phần quan trọng trong yếu tố thiêng liêng và nguyên bản của nghi lễ.

   Thứ tư, một yếu tố vô cùng quan trọng là khi thực hiện việc gìn giữ và phát huy giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng cần có sự vào cuộc của các cơ quan chức năng, có chính sách hỗ trợ về các nghiên cứu, bảo tồn và tổ chức các sự kiện nhằm tôn vinh di sản hầu đồng.

Nói chung quy lại, hầu đồng không chỉ là một nghi lễ tín ngưỡng mà còn là biểu tượng văn hóa đặc sắc, phản ánh bản sắc và chiều sâu tâm linh của người Việt. Việc bảo vệ và phát huy giá trị của hầu đồng không chỉ là trách nhiệm của người thực hành tín ngưỡng mà còn là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Đó là cách để chúng ta gìn giữ và truyền lại cho các tập thể mai sau một di sản quý báu của dân tộc Việt Nam. Để tìm hiểu sâu sắc hơn về hệ thống Tam phủ và Tứ phủ, các giá hầu, các nghi lễ thực hành… mời quý bạn đọc theo dõi bài tiếp theo.