Hình ảnh MV âm nhạc “Gối gấm” của ca sĩ Phương Mỹ Chi lấy ý tưởng từ nhiều tác phẩm văn học Việt Nam. (Ảnh cắt từ video)
Trong hơn một thập kỷ qua, văn học Việt Nam đang dần trở thành nguồn cảm hứng dồi dào cho nhiều sản phẩm giải trí giá trị, từ điện ảnh, truyền hình, MV ca nhạc đến nghệ thuật múa đương đại. Những tác phẩm giàu hình ảnh, đậm chất văn hóa và chiều sâu tư tưởng không chỉ làm mới các loại hình nghệ thuật mà còn khẳng định vai trò bền vững của văn học trong đời sống sáng tạo.
Văn học góp phần làm nên thành công phòng vé
Năm 2015, bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, đã trở thành hiện tượng phòng vé. Chỉ sau một tháng công chiếu, bộ phim đạt doanh thu kỷ lục 78 tỷ đồng – con số hiếm có đối với dòng phim chính kịch thời điểm đó. Đạo diễn Victor Vũ thừa nhận đã ấp ủ dự án suốt nhiều năm và đặc biệt bị cuốn hút bởi chất điện ảnh đậm nét trong văn phong Nguyễn Nhật Ánh. Sau đó, Mắt biếc – một tác phẩm chuyển thể khác – tiếp tục nối dài chuỗi thành công này với những khung hình giàu chất thơ và câu chuyện tình đầy bi kịch.
Không dừng lại ở đó, dòng phim chuyển thể từ văn học tiếp tục gặt hái thành công với Tết ở làng Địa ngục (2023–2024), chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Thảo Trang. Lấy bối cảnh Việt Nam thế kỷ XVI – XVII, bộ phim khai thác khéo léo các yếu tố văn hóa dân gian, tín ngưỡng và phong tục truyền thống, thu hút lượng lớn khán giả, đặc biệt là giới trẻ, nhờ sắc thái dân tộc đậm nét và cốt truyện hấp dẫn.
Khi văn học bước vào MV ca nhạc
Không chỉ điện ảnh, nhiều nghệ sĩ âm nhạc cũng tìm thấy cảm hứng từ văn học Việt. MV Gối gấm của Phương Mỹ Chi là một ví dụ điển hình khi khai thác chất liệu từ các tác phẩm của nữ sĩ Hồ Xuân Hương như Tự tình 2, Lấy chồng chung, Cảnh khuya. MV Mặt Trăng của Bùi Lan Hương khơi gợi từ truyền thuyết Mị Châu – Trọng Thủy, trong khi Đây là một bài hát vui của Jun Phạm lấy cảm hứng từ chương “Hạnh phúc của một tang gia” trong Số đỏ của Vũ Trọng Phụng. Những sản phẩm này không chỉ thể hiện sự sáng tạo mà còn giúp văn học Việt tiếp cận công chúng theo cách gần gũi hơn.
Cần sự trân trọng và hiểu biết khi chuyển thể
Tuy nhiên, không phải mọi tác phẩm văn học khi chuyển thể đều nhận được phản hồi tích cực. Truyện Kiều – kiệt tác của đại thi hào Nguyễn Du – từng ba lần thất bại trên màn ảnh rộng qua các phim Sài Gòn nhật thực, Kiều@ và Kiều. Giới phê bình cho rằng các tác phẩm này làm lệch hình tượng Thúy Kiều, biến nàng thành nhân vật hời hợt, thiếu chiều sâu, khiến giá trị tư tưởng của nguyên tác bị bóp méo.
Tương tự, một số MV âm nhạc như Chuyện người con gái (Thu Hằng), Hai bàn tay (Jun Phạm), Tự tâm (Nguyễn Trần Trung Quân) hay Truyền thái y (Ngô Kiến Huy) cũng nhận về nhiều ý kiến trái chiều vì chưa thực sự tôn vinh được chiều sâu văn hóa dân gian. Hình ảnh vay mượn từ các nền văn hóa khác như Hàn Quốc, Trung Quốc hay Nhật Bản đôi khi khiến sản phẩm trở nên xa lạ với khán giả Việt.
Biến tấu hợp lý vẫn có thể tạo giá trị mới
Dẫu vậy, việc cải biên có chọn lọc vẫn có thể tạo nên những giá trị mới cho văn học Việt. Bộ phim hoạt hình Truyền thuyết Kim Ngưu, lấy cảm hứng từ hình tượng Trạng Quỳnh trong dân gian, là một ví dụ điển hình. Dù có nhiều điểm đổi mới so với truyện gốc, nhưng phim vẫn giữ được tinh thần hài hước, thông minh của nhân vật. Đồng thời, thông qua các vụ án ly kỳ, tình bạn và gia đình được khắc họa một cách gần gũi với người xem, đặc biệt là thiếu nhi, góp phần lan tỏa hình ảnh làng quê Bắc Bộ sinh động và đầy chất thơ.
Văn học – nền tảng tinh thần của các sản phẩm giải trí
Kho tàng văn học Việt Nam là di sản quý báu, tích lũy từ hàng nghìn năm, kết tinh trí tuệ và tâm hồn dân tộc. Khi bước vào lĩnh vực giải trí, văn học không chỉ giúp các tác phẩm thêm chiều sâu mà còn mở rộng biên độ tiếp cận với khán giả hiện đại. Tuy nhiên, để làm tốt điều đó, các nhà làm nghệ thuật cần giữ cái tâm và cái tầm, tránh thái độ hời hợt hoặc chạy theo thị hiếu. Bởi văn học, nếu được khai thác đúng cách, không chỉ là cảm hứng mà còn là cầu nối bền vững giữa truyền thống và hiện đại.
